De invloed van sterilisatie op katers en poezen

De kat is het populairste huisdier in Oostenrijk. Volgens Statista leefden er in 2022 ongeveer 2,05 miljoen katten in Oostenrijkse huishoudens. Maar niet alle katten genieten van een warm plekje bij de verwarming: een groot aantal katten leeft min of meer “wild” als zwerfkat of vrij rondlopende buitenkat. De hoge populatie van huiskatten brengt verschillende problemen met zich mee.
Katten worden al rond de zeven maanden geslachtsrijp en kunnen zich gedurende hun leven ongecontroleerd voortplanten. Ongewenste kittens worden vaak gedood, achtergelaten of naar een asiel gebracht. Daarom is in Oostenrijk een sterilisatieplicht voor vrij rondlopende katten ingevoerd.

In de volksmond wordt bij een kater vaak over castratie gesproken en bij een poes over sterilisatie, maar in de diergeneeskunde zijn dit twee verschillende ingrepen:

Bij castratie verwijdert de dierenarts de geslachtsklieren van het dier. Bij katers worden de testikels verwijderd (orchidectomie) en bij poezen de eierstokken (ovariëctomie).

Soms verwijdert de dierenarts ook de baarmoeder (ovariohysterectomie), bijvoorbeeld als deze ziek is door een aandoening zoals pyometra (baarmoederontsteking). Bij gezonde poezen is het verwijderen van alleen de eierstokken voldoende, omdat de baarmoeder dan vanzelf verschrompelt.

Zonder geslachtsklieren is de kat onvruchtbaar en stopt de productie van geslachtshormonen, waardoor het voortplantingsgedrag volledig verdwijnt.

Bij een sterilisatie worden de zaadleiders van de kater of de eileiders van de poes afgebonden. Het dier blijft dan onvruchtbaar, maar de geslachtshormonen blijven actief, waardoor krolsheid, sproeigedrag en de neiging om te zwerven blijven bestaan.

Om deze reden wordt in de diergeneeskunde bijna altijd gekozen voor castratie. Dit voorkomt niet alleen voortplanting, maar zorgt er ook voor dat de kat minder stress ervaart door hormonale driften, wat het samenleven met mensen en andere dieren aanzienlijk vergemakkelijkt.

De castratie van een kat is een chirurgische ingreep. Veel katteneigenaren vragen zich daarom af of deze operatie gevaarlijk kan zijn. Net als bij andere operaties brengt castratie bepaalde narcose- en operatierisico’s met zich mee.

Voor jonge en gezonde katten verloopt deze routine-ingreep meestal zonder complicaties. Om zeker te zijn, onderzoekt je dierenarts de kat grondig voor de operatie en bespreekt mogelijke risico’s met je. Soms zijn aanvullende onderzoeken zoals bloedonderzoek, röntgenfoto’s of een echografie nodig om de risico’s van narcose of de operatie goed in te schatten.

Omdat castratie een operatieve ingreep is, kunnen er bepaalde risico’s aan verbonden zijn. In sommige gevallen verdraagt een kat het narcosemiddel niet goed. Hartaandoeningen en ziekten aan de lever of nieren kunnen ook een rol spelen bij mogelijke complicaties tijdens de operatie. Bij oudere katten of dieren met onderliggende gezondheidsproblemen neemt het risico toe.

Voor jonge en gezonde katten verloopt de ingreep meestal zonder problemen. Bovendien zijn de genoemde risico’s vrij zeldzaam.

Om de geslachtsklieren van een kat te verwijderen, wordt een kleine incisie in de huid gemaakt. Deze operatiewond geneest meestal zonder complicaties. In zeldzame gevallen kunnen echter bloedingen of wondgenezingsstoornissen optreden. Ook een infectie door bacteriën en een bijbehorende ontsteking zijn mogelijk.

Als je je zorgen maakt over de risico’s, bespreek dit dan bij je dierenartsbezoek. De dierenarts kan je uitgebreid adviseren en al je vragen beantwoorden.

Zodra je kat geslachtsrijp wordt, is het tijd om na te denken over sterilisatie. Meestal vindt de ingreep plaats wanneer de kat zes tot acht maanden oud is.

De overtuiging dat een poes pas na haar eerste krolsheid gesteriliseerd zou moeten worden of dat ze minstens één keer een nestje moet krijgen, is wetenschappelijk achterhaald. Bespreek daarom vroegtijdig met je dierenarts een geschikte sterilisatiedatum.

Voor katers is het verstandig om vlak na het begin van het sproeigedrag over castratie na te denken. Als een kater eenmaal gewend is om geurmarkeringen te zetten, is de kans groot dat hij dit ook na de castratie blijft doen.

Op de dag van de operatie moet je kat nuchter zijn. Meestal mag ze de avond ervoor nog een laatste maaltijd eten. Haal daarna het voer weg en zorg ervoor dat ze alleen nog water drinkt. Deze vastenperiode van zes tot acht uur voorkomt dat voedselresten in de luchtpijp terechtkomen als de kat tijdens de narcose zou braken.

Katers hebben meestal weinig last van de castratie. De snede in de balzak is zo klein dat deze niet gehecht hoeft te worden en vanzelf snel geneest.

Poezen krijgen een grotere buikincisie die wel gehecht wordt. Om het herstel te bevorderen, krijgt je kat ontstekingsremmende medicijnen en pijnstillers.

Eenmaal thuis zal je kat nog erg moe en uitgeput zijn. De na-effecten van de narcose kunnen ervoor zorgen dat ze zich zwak en onstabiel voelt. Sommige katten vertonen ook angstig gedrag, coördinatieproblemen of lichte verwardheid. Geef je kat de tijd en rust om goed uit te slapen – de bijwerkingen zouden dan snel moeten afnemen.

Na een paar dagen voelen de meeste katten zich weer pijnvrij. Toch duurt de genezing van de operatiewond ongeveer 10 tot 14 dagen. Gedurende de eerste dagen moet je kat een kraag dragen om te voorkomen dat hij of zij aan de wond likt of hechtingen losbijt. Laat je kat in deze periode niet alleen thuis en zorg ervoor dat buitenkatten binnen blijven tot de wond goed genezen is.

De hechtingen worden doorgaans tien dagen na de operatie verwijderd. Katten die normaal buiten komen, mogen dan weer zoals gebruikelijk het huis uit.

Sommige katten reageren na de castratie met grommen, krabben of bijten. Dit gedrag is normaal en verdwijnt meestal na een paar dagen. De verhoogde prikkelbaarheid van je kat kan verschillende oorzaken hebben:

• Het dierenartsbezoek heeft stress veroorzaakt.
• De operatiewond doet pijn.
• De halskraag voelt ongemakkelijk en is onwennig.
• De hormoonbalans is verstoord.

Voor sommige katten is een bezoek aan de dierenarts erg stressvol. Ze worden wakker in een onbekende omgeving en hebben te maken met vreemde mensen. Geef je kat de tijd om van deze ervaring te herstellen.

De beste manier om haar op haar gemak te stellen, is door een rustige, vertrouwde plek voor haar klaar te maken. Zorg ervoor dat haar kattenbed, voer en kattenbak binnen handbereik zijn. Laat haar met rust totdat ze uit zichzelf weer naar je toekomt.

Vooral bij poezen kan de buiksnede na de castratie enkele dagen pijn doen. In de eerste dagen werken de pijnstillers van de dierenarts nog door, maar zodra deze uitwerken, kan je kat last krijgen van wondpijn. Omdat ze niet begrijpt wat er met haar aan de hand is, kan ze reageren met agressief gedrag.

Wees begripvol en houd afstand als je kat met krabben of grommen duidelijk maakt dat ze niet aangeraakt of gestoord wil worden.

Belangrijk: Als je kat een gebogen lichaamshouding aanneemt, zich traag en terughoudend beweegt en zich in een hoekje verschuilt, heeft ze waarschijnlijk ernstige pijn.

Breng haar in dat geval zo snel mogelijk terug naar de dierenarts. De dierenarts zal de wond controleren op mogelijke complicaties en kan, indien nodig, extra pijnstilling voorschrijven.

Veel katten tolereren de halskraag niet. De kraag beperkt hun bewegingen en verstoort het zicht, waardoor ze geïrriteerd of angstig kunnen reageren. Gelukkig is dit hulpmiddel maar enkele dagen nodig.

Als je kat veel last heeft van de kraag, kun je overwegen om een zachte medische body als comfortabel alternatief te gebruiken.

Een andere optie is om de halskraag tijdelijk te verwijderen en te observeren hoe je kat zich gedraagt. Sommige katten laten hun wond vanzelf met rust.

Als jouw kat daarbij hoort, mag ze zonder kraag rondlopen, zolang je haar goed in de gaten houdt. ’s Nachts is het echter veilig om de kraag de eerste dagen toch nog om te laten.

Na het verwijderen van de geslachtsklieren stopt de productie van geslachtshormonen, waardoor de hormoonbalans van je kat verandert. In de eerste dagen of weken na de castratie kan je kat prikkelbaarder zijn dan normaal. Dit komt door de hormonale schommelingen, maar dit stabiliseert zich vanzelf na verloop van tijd.

Naast tijdelijke gedragsveranderingen door stress, pijn of hormonale schommelingen, kan castratie ook langdurige effecten hebben op het karakter van je kat. Zowel poezen als katers kunnen veranderingen in hun gedrag vertonen en in sommige gevallen nieuwe karaktertrekken ontwikkelen.

Zo gedraagt je kater zich na de castratie

Bij katers heeft castratie directe invloed op hun seksuele gedrag. Territoriale gevechten en het markeren met urine verdwijnen volledig. Onrustige katten worden rustiger en evenwichtiger, agressie tegenover soortgenoten neemt af en de drang om rond te zwerven op zoek naar een partner verdwijnt.

Over het algemeen wordt je kater na de castratie relaxter en minder actief. Omdat hij minder beweegt, vaker ligt en dut, is het belangrijk om hem actief te houden met geschikte spelletjes.

Bewegingsspelletjes versterken de band tussen jou en je kat, helpen om calorieën te verbranden en zorgen voor meer afwisseling in het dagelijks leven. Probeer uit wat je kat het leukst vindt – een hengel, balletjes of speelgoedmuizen zijn ideale opties om hem uit te dagen en in beweging te houden.

Gedragsverandering bij poezen na de castratie

Ook vrouwtjeskatten vertonen na de castratie een evenwichtiger karakter. De grootste verandering is het wegvallen van de krolsheid. Hierdoor heeft de kat veel minder stress en hecht ze zich vaak nauwer aan haar mensen.

Hoe haar persoonlijkheid zich verder ontwikkelt, verschilt per kat. Sommige poezen worden minder avontuurlijk, terwijl anderen speelser en knuffeliger worden. Over het algemeen genieten gesteriliseerde poezen van gezamenlijk spelen en knuffelen.

Een veelgehoord argument tegen castratie is de overtuiging dat het de groei van de kat beïnvloedt. Maar wees gerust: castratie heeft geen merkbare invloed op de lichaamsgrootte van je kat.

Na de operatie groeien kittens uit tot net zo grote poezen en katers als hun niet-gecastreerde soortgenoten. Castratie heeft alleen invloed op het geslachtsgebonden gedrag, maar niet op de groei van het lichaam.

Een van de meest opvallende gevolgen van castratie is een verandering in de stofwisseling. De geslachtshormonen spelen een belangrijke rol bij de eetlust en energiebehoefte van de kat. Na de castratie neemt de eetlust toe, terwijl de energiebehoefte met ongeveer 30% afneemt. Hierdoor hebben gecastreerde katten een verhoogd risico op overgewicht.

Aangezien standaard kattenvoer is afgestemd op de energie- en voedingsbehoefte van niet-gecastreerde katten, is het geen goede oplossing om simpelweg de hoeveelheid voer te verminderen. Dit kan op de lange termijn leiden tot tekorten aan vitamines en mineralen en daarmee tot een onevenwichtige voeding.

Een betere optie is om over te stappen op speciaal kattenvoer dat is afgestemd op de voedingsbehoeften van gecastreerde katten. Dit is verkrijgbaar als natvoer en als droogvoer.

Pas het dieet van je kat stap voor stap aan. Begin ongeveer een week voor de castratie met de geleidelijke aanpassing van het voer. Op de eerste twee dagen vervang je één vierde van het huidige voer door caloriearm kattenvoer. Op de derde en vierde dag geef je een mix van 50% oud voer en 50% nieuw voer. Aan het einde van de week bestaat de voeding voor driekwart uit dieetvoer en nog maar één vierde uit het oude voer. Na de castratie stap je volledig over op het nieuwe kattenvoer. Wees daarnaast zuinig met snacks en kies voor vetarme en/of caloriearme varianten.

Zodra de wond genezen is en de stress van de dierenartsbezoekjes voorbij is, zijn de effecten van castratie vrijwel alleen maar positief. Je kat zal relaxter zijn en zich zichtbaar prettig voelen. Ook voor jou als baasje brengt het voordelen met zich mee: het samenleven met gecastreerde, volwassen katten verloopt doorgaans veel rustiger en harmonischer.