Verbazingwekkende kattenzintuigen: een scherpe blik in de avonduren

Als je je kat in het gezicht kijkt, zul je merken dat de ogen van het dier niet in verhouding staan tot de rest van de kop. Deze ongewoon grote ogen zijn kenmerkend voor het uiterlijk van een huiskat. De obscure, mysterieuze blik is in onze waarneming gebaseerd op hun spleetvormige, loodrechte pupillen, die bij slechte verlichting extreem kunnen uitzetten om zo veel mogelijk licht te absorberen. Dankzij het derde ooglid, het zogenaamde knipvlies, wordt het oog van een kat permanent bevochtigd met traanvocht. Dit verklaart waarom katten niet hoeven te knipperen: Ze kunnen staren continu volhouden. Dit is ook wat de kat zo fascinerend maakt.

De lenzen in het oog van een kat zijn multifocaal, dus de dieren hebben een zeer goede gezichtsscherpte. Achter het netvlies bevindt zich een reflecterende pigmentlaag die invallend licht reflecteert. Dit is de oorzaak van het effect dat kattenogen lijken te schijnen in het donker, afhankelijk van de invalshoek van het licht. Die laag, met een wetenschappelijke term tapetum lucidum genaamd, ondersteunt de kat ook bij het zien in de schemering. Het licht dat in het oog valt, wordt door de reflectie praktisch twee keer gebruikt. De staafcellen en kegeltjes, de neuronen die verantwoordelijk zijn voor het overbrengen van visuele stimuli naar de hersenen, zijn ongeveer drie keer zo talrijk als bij mensen, zodat de kat veel meer gedifferentieerde optische signalen kan waarnemen. De ogen zelf kunnen echter nauwelijks worden bewogen – de kat moet zijn kop bewegen om in een andere richting te kijken.

Dankzij zijn vooruitkijkende blik, waarin de oogassen van beide ogen elkaar kruisen, heeft de kat een uitstekend ruimtelijk zicht en een breder gezichtsveld dan een mens in vergelijking met andere dieren. Dit verklaart de precisie waarmee het dier kleine, verticaal bewegende doelen precies vangt tijdens het jagen en spelen en ook merkt wat er gebeurt in zijn perifere gezichtsveld. Het zicht op afstand van katten is echter minder goed. De kat heeft de beste gezichtsscherpte op een afstand van vier tot zes meter. Bij echte binnenkatten is het bereik van de optimale gezichtsscherpte iets verschoven en ligt tussen de twee en zes meter.

Verbazingwekkend genoeg kunnen katten heel duidelijk zien, maar hun waarneming van kleuren is slechts beperkt. Het is bewezen dat katten kleuren kunnen zien. De structuur van de kegeltjes in het oog suggereert dat ze de kleuren blauw, geel en groen gemakkelijk kunnen onderscheiden – de dieren herkennen geen rode tinten. Je kunt het zien als een kat die naar de wereld kijkt door een blauwpaars of geelgroen filter. In ieder geval is de differentiatie van kleuren in hun dagelijks leven van weinig belang. De beleving van beweging in de directe omgeving is veel belangrijker voor een prooi-jager. Desalniettemin ontdekten zoölogen van de universiteit van Mainz bij experimenten dat katten blijkbaar een bijzondere zwak hebben voor de kleur blauw.

Het gezichtsvermogen van een kat wordt ook uitgeschakeld in totale duisternis. Als het dier in een kamer zonder ramen en met gesloten deuren is, kan het niets zien. De anatomie van de ogen stelt de kat echter in staat zelfs de kleinste hoeveelheden licht waar te nemen: als een kat ‘s nachts buiten is, wordt het nooit zo donker rond de kat dat het restlicht niet visueel kan worden gebruikt. In vergelijking met het menselijk gezichtsvermogen volstaat bij een kat ongeveer een zesde van de benodigde hoeveelheid licht om een beeld visueel waar te nemen. Dit is te danken aan de aanzienlijk hogere dichtheid van de visuele receptoren en de extreem verwijde pupillen.

Of het nu gaat om een ongeval of een ziekte: soms kan een kat blind worden of een oog verliezen. Blindheid kan ook optreden als het dier ouder is. Dit betekent dat een van de belangrijkste sensorische prestaties van het dier uitvalt. Toch kan het gebeuren dat katteneigenaren lange tijd niet eens merken dat hun huistijger blind is. Veel katten lijken te kunnen omgaan met een beperkt zicht. Hoe slagen ze daarin? Honden vertrouwen in een vergelijkbare situatie op hun reukvermogen. Maar hoe goed kunnen katten ruiken? Is dat genoeg om het dagelijkse kattenleven het hoofd te bieden?

In feite vertrouwen blinde katten op hun uitstekende reukvermogen, maar ook op hun sterk ontwikkelde tastzin en gehoor. De kat leert snel, bijvoorbeeld door de stem of trillingen van de vloer te lokaliseren, de bron van beweging of de positie van zijn mens in de kamer te bepalen.
Een volledig blinde kat mag voor zijn eigen veiligheid niet meer naar buiten. Pas in huis op dat je meubels en andere oriëntatiepunten niet verplaatst, zodat je kat er niet over struikelt. De kat moet de kattenbak, de voerbak en andere kattenbenodigdheden “blindelings” kunnen vinden in de ware zin van het woord.